Để có được một bài hát đến tai bạn, nó đã phải được bảo vệ qua 6 loại bản quyền:
Mỗi bản nhạc được ghi âm đều có 2 loại quyền, là © và ℗. © là copyright, bao gồm cả Reproduction & Distribution rights (gọi chung là Mechanical Rights). ℗ là performance right.
Lấy ví dụ:
Dolly Parton sáng tác bài hát “I will always love you”.
Columbia Records thuê Whitney Houston hát bài “I will always love you”.
Hãng ghi âm Columbia Records giữ bản quyền ℗ cho bài “I will always love you” khi nó được ghi âm, gọi là Phonogram.
Tự thân bài hát thuộc về Dolly Parton, bà này giữ bản quyền ©.
Theo nhiều luật bản quyền thì Dolly Parton (người sáng tác ca khúc) được hưởng lợi nhiều hơn là Whitney (người biểu diễn ca khúc). Giả dụ Dolly Parton tự biểu diễn ca khúc của mình, thì ca sĩ Dolly Parton không nhận được đồng nào từ tiền bản quyền cả, trong khi đó Nhạc sĩ Dolly Parton lại được nhận rất nhiều tiền bản quyền.
Ví dụ Columbia Records sản xuất một triệu đĩa CD có bài I will always love you do Dolly sáng tác và do Whitney trình bày. Mỗi lần một đĩa CD ra lò (không tính theo số CD bán được nhé), bài hát của Dolly đã được “tái sản xuất’. Áp dụng tương tự khi Columbia Records sản xuất bất kì ấn phẩm hữu hình nào khác, đĩa than, cassette, băng ghi âm, v,v. Theo luật Mỹ và cũng như luật trên khắp thế giới, cứ mỗi lần sản phẩm của Dolly được hữu hình hóa, bà sẽ nhận được tiền tác quyền.
Trường hợp thứ hai, một bài hát được tái sản xuất là khi bạn download về máy tính, dù là bạn mua bài hát trên Itunes hoặc download từ các trang chia sẻ của bạn bè, download free từ blog.
Chi phí bản quyền ở Mỹ là $0.091 cho một bài hát mỗi lần nó được tái sản xuất. Tùy theo độ dài của bài mà chi phí cũng tăng lên ($0.091 cho một bài hát dưới 5 phút, hoặc $0.0175 một phút cho mỗi bài hát dài hơn 5 phút). Vì vậy, nếu Columbia Records sản xuất 1 triệu đĩa CD, Dolly Parton sẽ được hưởng tiền tác quyền là: 1mil x 0.091 = $91,000. Nếu Columbia Records phát hành 1 triệu đĩa, trong đó có 2 bài của Dolly Parton thì bà sẽ nhận được: $91,000 x 2 = $182,000. Chưa cần biết đĩa CD đó có bán được không, hay thậm chí Columbia Records có phát hành đĩa CD đó không, hoặc Whitney Houston có nhận được đồng nào từ tiền bản quyền không, thì Dolly Parton vẫn phải được nhận đầy đủ số tiền nói trên, tương tự với các bài hát được download.
Như vậy, nếu Dolly (sáng tác ca khúc) phát hành thương mại bài hát của bà, thì bất kì ai muốn cover ca khúc đó đều phải trả “mechanical royalty” cho mỗi lần tái sản xuất. Trường hợp bài hát chưa được phát hành thương mai, Dolly có quyền chọn ai là người phát hành bài hát của bà đầu tiên (có thể là tự bà phát hành, hoặc người khác phát hành), và thương lượng mức phí. Dolly cũng có quyền miễn hoặc thay đổi các quyền có liên quan tới sự độc quyền sản xuất của bà. Ví dụ bà có thể chỉ thu phí mechanical royalty dựa trên số CD bán được, hoặc có thể chấp nhận giảm giá thấp hơn mức $0.091 cho một bài hát (reduced mechanical). Thực tế thiên biến vạn hóa, nhưng con số đưa ra là mức nền tảng cho mọi thỏa thuận.
Một hình thức tái sản xuất khác gọi là “Interactive streams”. Một dạng là tính phí dịch vụ khi nghe nhạc theo yêu cầu (các trang như Napster, Rhapsody, Mog, Rdio, etc.), và một dạng khác không tính phí nhưng có chèn quảng cáo (vd Youtube). Chính phủ vì thế ban hành một loại Mechanical Royalty mới, trong đó yêu cầu chủ sở hữu của các trang dịch vụ phải trả tác quyền cho người sáng tác ca khúc, dựa trên phần trăm doanh thu của trang đó và số tiền mà mỗi subscriber trả cho trang, Các trang non-interactive (vd Pandora) phải chịu phí thấp hơn rất nhiều so với các trang nhiều tương tác như Rdio.
Tác phẩm phái sinh là các tác phẩm được chuyển thể dựa trên bản gốc, ví dụ như bản dịch, bản soạn lại của một bản nhạc, chuyển thể bi kịch hóa hoặc viễn tưởng, phiên bản hình động, ghi âm, sản xuất nghệ thuật, bản rút gọn, giản lược, hoặc họa theo. Tác phẩm có bao gồm biên tập, chú thích, mô phỏng theo, hoặc các loại sửa đổi khác được gọi là phái sinh.
Hiểu theo Luật bản quyền của Mỹ như trên, bạn có quyền cover bất cứ bài hát nàođã được phát hành ra công chúng mà không phải xin phép nếu không có thay đổi đáng kể ở phần lời hoặc nhạc, và khi bạn đã trả tiền Mechanical licence. Tuy nhiên, nếu bạn muốn chuyển thể một bài hát từ tiếng Anh thành lời Việt, cần phải xin phép tác giả. Tác giả có thể đồng ý hoặc không đồng ý.
Tóm lại, chỉ có “cha đẻ” của tác phẩm mới được quyền cho phép người khác tạo ra tác phẩm phái sinh.
Trong Derivative còn có một khái niệm khá phức tạp khác là Sampling mình sẽ viết trong những bài sau.
Luật bản quyền định nghĩa về trưng bày tác phẩm là bài trí bản copy của tác phẩm trực tiếp hoặc thông qua các công cụ hoặc quá trình (ví dụ Internet hoặc áo thun). Việc trưng bày này được coi là trưng bày công cộng nếu đáp ứng một trong bốn điều kiện sau:
Như vậy, quyền trưng bày công cộng có liên quan tới việc sử dụng online lyrics/tab. Nếu nhờ vào việc sử dụng lyrics/sheet nhạc của người khác (không xin phép) mà web của bạn bán được quảng cáo, bạn đã vi phạm bản quyền.
Nếu là tác giả hoặc hãng thu âm của bài hát, bạn sở hữu các yếu tố đồ họa có liên quan tới bao bì (vd bìa đĩa), tức là được phép độc quyền trưng bày các yếu tố này. Bất kì ai muốn sử dụng artwork từ album của bạn để in lên áo thun, poster, etc. đều phải xin phép bạn.
Một bản nhạc được bảo vệ trong bao lâu?
Xuất bản âm nhạc là một loại hình sở hữu trí tuệ. Thường luật bản quyền bảo vệ cho tác phẩm đến 70 năm sau khi tác giả qua đời.
Bản quyền quốc tế chịu sự quản lí chính thức của Công ước Berne Bảo hộ tác phẩm văn học và nghệ thuật.
Một trường hợp được gọi là Work For Hire, tức là khi một công ty thuê một người để sáng tạo ra sản phẩm nào đó. Có 9 hình thức công việc được xem là Work For Hire. Lúc đó, người sở hữu tác phẩm là công ty đó, không phải là người tác giả. Công ty này được phép giữ tác quyền tác phẩm trong 95 năm.
Về việc 70 năm sau khi tác giả mất, nếu bài hát có 2 tác giả, một người đã mất và một người còn sống thì bài hát sẽ được bảo vệ cho đến 70 năm sau khi tác giả cuối cùng của bài hát qua đời.
- Reproduction
- Derivative
- Public Display
- Public Performance
- Distribution
- Digital transmission
Mỗi bản nhạc được ghi âm đều có 2 loại quyền, là © và ℗. © là copyright, bao gồm cả Reproduction & Distribution rights (gọi chung là Mechanical Rights). ℗ là performance right.
Lấy ví dụ:
Dolly Parton sáng tác bài hát “I will always love you”.
Columbia Records thuê Whitney Houston hát bài “I will always love you”.
Hãng ghi âm Columbia Records giữ bản quyền ℗ cho bài “I will always love you” khi nó được ghi âm, gọi là Phonogram.
Tự thân bài hát thuộc về Dolly Parton, bà này giữ bản quyền ©.
Theo nhiều luật bản quyền thì Dolly Parton (người sáng tác ca khúc) được hưởng lợi nhiều hơn là Whitney (người biểu diễn ca khúc). Giả dụ Dolly Parton tự biểu diễn ca khúc của mình, thì ca sĩ Dolly Parton không nhận được đồng nào từ tiền bản quyền cả, trong khi đó Nhạc sĩ Dolly Parton lại được nhận rất nhiều tiền bản quyền.
The right to reproduce (Quyền tái sản xuất)
Ví dụ Columbia Records sản xuất một triệu đĩa CD có bài I will always love you do Dolly sáng tác và do Whitney trình bày. Mỗi lần một đĩa CD ra lò (không tính theo số CD bán được nhé), bài hát của Dolly đã được “tái sản xuất’. Áp dụng tương tự khi Columbia Records sản xuất bất kì ấn phẩm hữu hình nào khác, đĩa than, cassette, băng ghi âm, v,v. Theo luật Mỹ và cũng như luật trên khắp thế giới, cứ mỗi lần sản phẩm của Dolly được hữu hình hóa, bà sẽ nhận được tiền tác quyền.
Trường hợp thứ hai, một bài hát được tái sản xuất là khi bạn download về máy tính, dù là bạn mua bài hát trên Itunes hoặc download từ các trang chia sẻ của bạn bè, download free từ blog.
Chi phí bản quyền ở Mỹ là $0.091 cho một bài hát mỗi lần nó được tái sản xuất. Tùy theo độ dài của bài mà chi phí cũng tăng lên ($0.091 cho một bài hát dưới 5 phút, hoặc $0.0175 một phút cho mỗi bài hát dài hơn 5 phút). Vì vậy, nếu Columbia Records sản xuất 1 triệu đĩa CD, Dolly Parton sẽ được hưởng tiền tác quyền là: 1mil x 0.091 = $91,000. Nếu Columbia Records phát hành 1 triệu đĩa, trong đó có 2 bài của Dolly Parton thì bà sẽ nhận được: $91,000 x 2 = $182,000. Chưa cần biết đĩa CD đó có bán được không, hay thậm chí Columbia Records có phát hành đĩa CD đó không, hoặc Whitney Houston có nhận được đồng nào từ tiền bản quyền không, thì Dolly Parton vẫn phải được nhận đầy đủ số tiền nói trên, tương tự với các bài hát được download.
Như vậy, nếu Dolly (sáng tác ca khúc) phát hành thương mại bài hát của bà, thì bất kì ai muốn cover ca khúc đó đều phải trả “mechanical royalty” cho mỗi lần tái sản xuất. Trường hợp bài hát chưa được phát hành thương mai, Dolly có quyền chọn ai là người phát hành bài hát của bà đầu tiên (có thể là tự bà phát hành, hoặc người khác phát hành), và thương lượng mức phí. Dolly cũng có quyền miễn hoặc thay đổi các quyền có liên quan tới sự độc quyền sản xuất của bà. Ví dụ bà có thể chỉ thu phí mechanical royalty dựa trên số CD bán được, hoặc có thể chấp nhận giảm giá thấp hơn mức $0.091 cho một bài hát (reduced mechanical). Thực tế thiên biến vạn hóa, nhưng con số đưa ra là mức nền tảng cho mọi thỏa thuận.
Một hình thức tái sản xuất khác gọi là “Interactive streams”. Một dạng là tính phí dịch vụ khi nghe nhạc theo yêu cầu (các trang như Napster, Rhapsody, Mog, Rdio, etc.), và một dạng khác không tính phí nhưng có chèn quảng cáo (vd Youtube). Chính phủ vì thế ban hành một loại Mechanical Royalty mới, trong đó yêu cầu chủ sở hữu của các trang dịch vụ phải trả tác quyền cho người sáng tác ca khúc, dựa trên phần trăm doanh thu của trang đó và số tiền mà mỗi subscriber trả cho trang, Các trang non-interactive (vd Pandora) phải chịu phí thấp hơn rất nhiều so với các trang nhiều tương tác như Rdio.
Derivative right (Quyền Phái sinh)
Tác phẩm phái sinh là các tác phẩm được chuyển thể dựa trên bản gốc, ví dụ như bản dịch, bản soạn lại của một bản nhạc, chuyển thể bi kịch hóa hoặc viễn tưởng, phiên bản hình động, ghi âm, sản xuất nghệ thuật, bản rút gọn, giản lược, hoặc họa theo. Tác phẩm có bao gồm biên tập, chú thích, mô phỏng theo, hoặc các loại sửa đổi khác được gọi là phái sinh.
Hiểu theo Luật bản quyền của Mỹ như trên, bạn có quyền cover bất cứ bài hát nàođã được phát hành ra công chúng mà không phải xin phép nếu không có thay đổi đáng kể ở phần lời hoặc nhạc, và khi bạn đã trả tiền Mechanical licence. Tuy nhiên, nếu bạn muốn chuyển thể một bài hát từ tiếng Anh thành lời Việt, cần phải xin phép tác giả. Tác giả có thể đồng ý hoặc không đồng ý.
Tóm lại, chỉ có “cha đẻ” của tác phẩm mới được quyền cho phép người khác tạo ra tác phẩm phái sinh.
Trong Derivative còn có một khái niệm khá phức tạp khác là Sampling mình sẽ viết trong những bài sau.
Public Display (Quyền trưng bày tác phẩm ở nơi công cộng)
Luật bản quyền định nghĩa về trưng bày tác phẩm là bài trí bản copy của tác phẩm trực tiếp hoặc thông qua các công cụ hoặc quá trình (ví dụ Internet hoặc áo thun). Việc trưng bày này được coi là trưng bày công cộng nếu đáp ứng một trong bốn điều kiện sau:
- Nơi trưng bày là nơi mở cửa đại chúng
- Tác phẩm ở nơi có một nhóm người đông hơn một buổi họp mặt gia đình hoặc nhóm bạn bè bình thường.
- Tác phẩm được truyền bá ở nơi công cộng hoặc trong một nhóm đông người hơn một buổi họp mặt gia đình hoặc nhóm bạn bè.
- Tác phẩm được truyền bá cho đại chúng (vd TV, radio broadcast).
Như vậy, quyền trưng bày công cộng có liên quan tới việc sử dụng online lyrics/tab. Nếu nhờ vào việc sử dụng lyrics/sheet nhạc của người khác (không xin phép) mà web của bạn bán được quảng cáo, bạn đã vi phạm bản quyền.
Nếu là tác giả hoặc hãng thu âm của bài hát, bạn sở hữu các yếu tố đồ họa có liên quan tới bao bì (vd bìa đĩa), tức là được phép độc quyền trưng bày các yếu tố này. Bất kì ai muốn sử dụng artwork từ album của bạn để in lên áo thun, poster, etc. đều phải xin phép bạn.
Một bản nhạc được bảo vệ trong bao lâu?
Xuất bản âm nhạc là một loại hình sở hữu trí tuệ. Thường luật bản quyền bảo vệ cho tác phẩm đến 70 năm sau khi tác giả qua đời.
| Ngày phát hành | Hình thức bảo vệ | Thời hạn |
| Trước năm 1923 | Public Domain | Không |
| Từ năm 1923-1963 | Thông báo ngay khi phát hành | 28 năm, có thể gia hạn thêm 47 năm, hiện nay thời hạn đã kéo dài ra thành 67 năm. Nếu không được gia hạn thì tác phẩm được xem là thuộc về public domain |
| Từ năm 1964-1977 | Thông báo ngay khi phát hành | Kì đầu: 28 năm. Kì sau được tự động gia hạn thêm 67 năm. |
| Tạo ra trước ngày 1-1-1978 nhưng chưa đượcph át hành | 1-1-1978: ngày có hiệu lực của Công Ước 1976, loại trừ Common Law Copyright | 70 năm sau khi tác giả qua đời, hoặc cho tới ngày 31-12-2002, tính theo thời hạn nào dài hơn. |
| Tạo ra từ trước 1-1-1978 nhưng phát hành từ ngày đó tới 31-12-2002 | 1-1-1978: ngày có hiệu lực của Luật 1976, loại trừ Common Law Copyright | 70 năm sau khi tác giả qua đời, hoặc cho tới ngày 31-12-2002, tính theo thời hạn nào dài hơn. |
| Tạo ra từ ngày 1-1-1978 trở về sau | Khi tác phẩm được ghi nhận lại dưới hình thức đo đếm được | 70 năm sau khi tác giả qua đời |
Một trường hợp được gọi là Work For Hire, tức là khi một công ty thuê một người để sáng tạo ra sản phẩm nào đó. Có 9 hình thức công việc được xem là Work For Hire. Lúc đó, người sở hữu tác phẩm là công ty đó, không phải là người tác giả. Công ty này được phép giữ tác quyền tác phẩm trong 95 năm.
Về việc 70 năm sau khi tác giả mất, nếu bài hát có 2 tác giả, một người đã mất và một người còn sống thì bài hát sẽ được bảo vệ cho đến 70 năm sau khi tác giả cuối cùng của bài hát qua đời.
Comments
Post a Comment